พิธีตานก๋วยสลาก (สลากภัต)
พิธีตานก๋วยสลาก (สลากภัต)
ตานก๋วยสลาก หรือที่ภาคกลางเรียกว่า สลากภัต คือประเพณีทำบุญใหญ่ของชาวล้านนา นิยมทำกันหลังออกพรรษา โดยชาวบ้านจะจัดสิ่งของใส่ภาชนะที่เรียกว่า ก๋วยสลาก นำไปถวายพระภิกษุสามเณรแบบไม่เจาะจงผู้รับ เพื่ออุทิศส่วนกุศลให้แก่บรรพบุรุษผู้ล่วงลับ และสร้างบุญอันยิ่งใหญ่แก่ตนเอง
ประวัติและความสำคัญ
พิธีตานก๋วยสลากมีรากฐานมาจากคติในพระพุทธศาสนา ว่าด้วยการทำบุญเพื่ออุทิศส่วนกุศลแก่ผู้ล่วงลับ และการทำทานแบบเสมอภาค คือพระสงฆ์รูปใดจะได้รับก๋วยสลากใดก็แล้วแต่ “บุญจับฉลาก” มิใช่การเลือกเจาะจง ชี้ให้เห็นว่า บุญไม่ขึ้นอยู่กับจำนวนสิ่งของ หากขึ้นอยู่กับความตั้งใจอันบริสุทธิ์
ตำนานเล่าถึงนางยักษ์ใจบาปที่ภายหลังได้สำนึกผิด หันมาสร้างกุศลโดยถวายสิ่งของแก่พระสงฆ์ผ่านวิธีการจับสลาก กลายเป็นจุดกำเนิดของ “สลากภัต” อันสืบทอดมาถึงปัจจุบัน
วันเวลาในการทำบุญ
ประเพณีนี้จะจัดขึ้นในช่วง วันเพ็ญ ขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 เหนือ ไปจนถึง วันแรม 14–15 ค่ำ เดือนเกี๋ยง (เดือน 11 เหนือ) ตรงกับช่วงเดือนกันยายน–ตุลาคม เป็นเวลาหลังฤดูเก็บเกี่ยว เมื่อผู้คนพอมีผลผลิตและสิ่งของเหลือเฟือ จึงร่วมแรงร่วมใจกันทำบุญใหญ่ถวายวัด
ก่อนวันตานจริง 1 วัน จะเรียกว่า วันดา หรือ “วันสุกดิบ” เป็นวันจัดเตรียมสลาก ครอบครัวในชุมชนต่างนำข้าวของมาใส่ก๋วยสลาก เตรียมพร้อมสำหรับพิธีในวันรุ่งขึ้น
การเตรียมก๋วยสลาก
ภาชนะ
-
อดีต – ใช้ ก๋วยไม้ไผ่สาน ทรงคล้ายตะกร้าหรือกระบุงขนาดพอเหมาะ สื่อถึงวิถีชีวิตเรียบง่ายของชาวล้านนา
-
ปัจจุบัน – เพื่อความสะดวกและทนทาน นิยมใช้ ถังพลาสติก ถังน้ำ กะละมัง แทนก๋วยไม้ไผ่
สิ่งของที่ใส่ในก๋วยสลาก
-
ของพื้นฐาน เช่น ข้าวสาร พริกแห้ง เกลือ หอม กระเทียม
-
ของอุปโภคบริโภคในชีวิตประจำวัน เช่น บะหมี่กึ่งสำเร็จรูป น้ำปลา ผงซักฟอก สบู่ ยาสีฟัน
-
เครื่องเขียนและสิ่งจำเป็น เช่น สมุด ไม้บรรทัด ปากกา
-
บางครอบครัวใส่เงินหรือธนบัตรเป็น “ยอดก๋วย” เพื่อเสริมบุญกุศล
ลำดับพิธีกรรม
-
นำก๋วยสลากไปวัด – ชาวบ้านจะเขียนชื่อผู้ล่วงลับ หรือผู้ที่ตนต้องการอุทิศบุญลงใน ซองจดหมายพร้อมเงิน หรือที่เรียกกันว่า “เส้นสลาก” แล้วมอบให้วัด
-
จับฉลากหมายเลข – เจ้าหน้าที่หรือกรรมการวัดจะจับฉลากแจกหมายเลขให้ศรัทธาแต่ละครอบครัว หรือ อาจจะให้ผู้มาทำบุญจับฉลากเอง ที่อยู่ในภาชานะ เช่น ขันเงิน
-
วางก๋วยสลากตามจุด – นำก๋วยสลากไปวางไว้ ณ โต๊ะหรือจุดที่มีป้ายหมายเลขตรงกับที่จับได้
-
พิธีสวดและถวาย – พระสงฆ์สวดเจริญพระพุทธมนต์พร้อมกันทั้งวัด
-
พระจับฉลากรับสลากภัต – พระภิกษุแต่ละรูปจับหมายเลข เมื่อจับได้เลขใด ก็จะเดินไปยังโต๊ะของเลขนั้น เพื่อรับก๋วยสลาก
-
ถวายและรับพร – เจ้าของก๋วยสลากถวายของ พระสงฆ์อนุโมทนาและให้พรแก่ครอบครัวนั้น เป็นอันเสร็จพิธี
บรรยากาศในงาน
หลังพิธีการ ชาวบ้านมักจัด โรงทาน เลี้ยงอาหารแก่ผู้มาร่วมบุญ เป็นการสร้างกุศลต่อเนื่อง เสริมความอบอุ่นและสามัคคีในชุมชน
อานิสงส์ของบุญตานก๋วยสลาก
-
อุทิศส่วนกุศลแก่บรรพบุรุษและผู้ล่วงลับ ให้ไปสู่สุคติ
-
เกื้อหนุนชีวิตตนเองและครอบครัวให้เจริญรุ่งเรือง มั่งคั่ง
-
เป็นบุญกุศลที่เสริมความเป็นสิริมงคล สร้างความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่างชุมชนและพระศาสนา
-
ได้บุญแห่งการทำทานด้วยใจบริสุทธิ์ ไม่เลือกเจาะจงผู้รับ
สรุป
พิธีตานก๋วยสลาก จึงมิใช่เพียงพิธีกรรมทางศาสนา หากแต่เป็นการรวมใจชาวบ้านทั้งชุมชน สะท้อนภูมิปัญญา วิถีชีวิต และความศรัทธาในพระพุทธศาสนาที่สืบทอดมาหลายร้อยปี